ประวัติเจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม)

ภาคที่ ๒

ตอนที่ ๘   ตอนสุดท้าย

ในขณะที่ท่านเจ้าพระยายมราชป่วยหนักอยู่นั้น พระบรมวงศานุวงศ์บางพระองค์และข้าราชการทั้งทหารและพลเรือนตลอดจนชาวต่างประเทศได้เสด็จและมาเยี่ยมฟังอาการป่วยเป็นอันมากโดยฉะเพาะคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์และรัฐมนตรีบางท่านได้ทรงพระเมตตาและกรุณาเสด็จและมาเยี่ยมฟังอาการ แม้ว่าเป็นเวลาค่ำคืนดึกดื่น และในเวลาท่านเจ้าพระยายมราชถึงอสัญญกรรมด้วยอาการสงบนั้น นอกจากจะแวดล้อมอยู่ด้วยบุตรธิดาและญาติสนิทโดยครบถ้วนแล้ว คณะผู้สำเร็จราชการและนายกรัฐมนตรีทั้งเก่าและปัจจุบัน กับรัฐมนตรีแทบทุกท่าน ได้เสด็จและมาเยี่ยมอยู่อย่างพร้อมเพรียง รุ่งขึ้นจากวันที่ท่านเจ้าพระยายมราชได้ถึงอสัญญกรรม ทางราชการได้ประกาศให้ข้าราชการไว้ทุกข์ทั่วพระราชอาณาจักรมีกำหนด ๑๕ วัน และให้สถานที่ราชการลดธงกึ่งเสา ๓ วัน และบรรดาสถานทูตและสถานกงสุลต่างๆ ได้ให้เกียรติยศลดธงลงกึ่งเสา ๓ วันเช่นกัน และพระบรมวงศานุวงศ์บางพระองค์ ข้าราชการทั้งฝ่ายทหารและพลเรือน กับคณะทูตานุทูตกงสุล ผู้แทนรัฐบาลต่างประเทศ ตลอดจนบรรดาพ่อค้าคฤหบดีเป็นอันมาก ได้ทรงพระเมตตาเอื้อเฟื้อเสด็จและมาเยี่ยมศพด้วยตนเองบ้าง มีลายลักษณ์อักษรมาแสดงความเสียใจและอาลัยบ้าง เมื่อวันบำเพ็ญพระราชกุศลสัตตมวาร ซึ่งตามหมายกำหนดการให้แต่งกายเต็มยศสรวมสายสะพายไว้ทุกข์ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระพี่นาง สมเด็จพระอนุชา และสมเด็จพระราชชนนี กับคณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ พร้อมด้วยคณะรัฐมนตรีและข้าราชการทั้งฝ่ายทหารและพลเรือน ชั้นผู้ใหญ่และผู้น้อย ตลอดจนคณะทูตานุทูต กงสุล ผู้แทนรัฐบาลต่างประเทศ และพ่อค้าคฤหบดีได้เสด็จพระราชดำเนิน, เสด็จและมาในการพระราชกุศลเป็นจำนวนมาก เมื่อถึงงานบำเพ็ญพระราชกุศลปัญญาสมวาร คณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ได้เสด็จและไปเป็นประธานในการพระราชกุศลนั้น

อนึ่ง เนื่องจากท่านเจ้าพระยายมราชได้รับพระราชทานยศเป็นนายนาวาอากาศเอก แห่งกองทัพอากาศ จึ่งเป็นการสมควรที่จะกล่าวไว้ด้วยว่า ในวันรับพระราชทานน้ำอาบศพ วันพระราชกุศลสัตตมวาร และปัญญาสมวาร กองทัพอากาศได้จัดนายทหารอากาศมาเป็นเกียรติยศในขณะทำพิธีด้วยกันทุกคราว ซึ่งนับว่าเป็นเกียรติยศอันสูงยิ่ง

ในระหว่างที่ยังไม่ถึงกำหนดวันพระราชทานเพลิงนั้น นอกจากบรรดาบุตรธิดาและญาติสนิทจะได้บำเพ็ญกุศลตามประเพณีนิยมแล้ว ยังมีพระบรมวงศานุวงศ์บางพระองค์ รัฐมนตรีบางท่าน ท่านที่เคารพนับถือในท่านเจ้าพระยายมราชบ้าง ข้าราชการในกรมกองต่างๆ บ้าง และคณะสงฆ์บ้าง ได้บำเพ็ญกุศลโดยมีพระธรรมเทศนาหน้าศพบ้าง มีสวดพิธีธรรมบ้าง ทุกๆ คืนตลอดจนถึงวันพระราชทานเพลิงศพ

แม้ว่าบุตรธิดาในตระกูตสุขุมจะมีความเศร้าสลดอย่างสุดซึ้ง แต่ก็รู้สึกทราบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณและเป็นเกียรติยศอันยิ่งใหญ่ จึ่งขอกราบถวายบังคมแทนฝ่าละอองธุลีพระบาทและขอขอบคุณแด่บรรดาท่านที่แสดงอัธยาศัยไมตรีและเอื้อเฟื้อโดยทั่วกัน

บุตรและธิดาของท่านเจ้าพระยายมราชที่อยู่ ณ บัดนี้ คือ

๑. พระยาสุขุมนัยวินิต (สวาสดิ์ สุขุม)
๒. หลวงพิสิฐสุขุมการ (ประพาศ สุขุม)
๓. หม่อมประยูร โสณกุล ณ อยุธยา
๔. พระพิศาลสุขุมวิท (ประสบ สุขุม)
๕. ประยงค์ สุขุม
๖. นายประสาท สุขุม
๗. หลวงสุขุมนัยประดิษฐ (ประดิษฐ สุขุม)
๘. ประนอม ณนคร
๙. นายประวัติ สุขุม
๑๐. คุณหญิงรามราฆพ (ประจวบ พึ่งบุญ ณอยุธยา)
๑๑. นายเรือเอกนิตย์ สุขุม
๑๒. ปอง สุขุม
๑๓. ประณีต สุขุม

 

เจ้าพระยายมราชได้รับพระราชทานยศบรรดาศักดิ์ แลเครื่องราชอิสสริยาภรณ์เหรียญและเข็มเป็นบำเหน็จความชอบในราชการแผ่นดินและราชการส่วนพระองค์ และได้รับตราต่างประเทศ โดยลำดับดังนี้คือ :-

บรรดาศักดิ์

๒๔๒๙   ขุนวิจิตรวรสาสน์ (ตำแหน่งอาลักษณ เพราะเป็นครู โรงเรียนในพระบรมราชูปถัมภ์)
๒๔๓๔   หลวงวิจิตรวรสาสน์
๒๔๓๖   พระวิจิตรวรสาสน์
๒๔๓๙   พระยาสุขุมนัยวินิต (ตำแหน่งข้าหลวงเทศาภิบาล)
๒๔๕๑   เจ้าพระยายมราช (หิรัญบัฎ) (ตำแหน่งเสนาบดีนครบาล)
๒๔๖๗   เจ้าพระยายมราช (สุพรรณบัฎ)

ยศ

๒๔๕๓   สวกโท กรมราชเลขาธิการ (ยศพิเศษ เทียบตามตำแหน่งครั้งยังสังกัดอาลักษณ์)
๒๔๕๓   มหาอำมาตย์เอก กระทรวงนครบาล
๒๔๕๕   นายหมู่ใหญ่เสือป่า นายกองตรีเสือป่า นายกองโทเสือป่า
๒๔๕๖   นายกองเอกเสือป่า
๒๔๕๗   มหาเสวกเอก กรมราชเลขาธิการ
๒๔๕๘   นายพลเสือป่า
๒๔๖๑   มหาอำมาตย์นายก
๒๔๗๘   นายพันเอก นายทหารพิเศษประจำกรมทหารอากาศ
๒๔๗๙   นายนาวาอากาศเอก นายทหารพิเศษประจำกรมทหารอากาศ

เครื่องราชอิสสริยาภรณ์

๒๔๓๑   เบญจมาภรณ์ช้างเผือก
๒๔๓๕   จัตุรถากรณ์มงกุฎสยาม
๒๔๓๙   ตริยากรณ์ช้างเผือก
๒๔๔๐   ทุติยจุลจอมเกล้า
๒๔๔๑   ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ
๒๔๔๒   ทวีติยากรณ์มงกุฎสยาม
๒๔๔๗   ประถมภรณ์มงกุฎสยาม

๒๔๔๙   ประถามาภรณ์ช้างเผือก
๒๔๕๑   ปฐมจุลจอมเกล้า
๒๔๕๔   วชิรมาลา
๒๔๕๕   รัตนวราภรณ์
๒๔๕๖   มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก
๒๔๖๐   มหาโยธินรามาธิบดี
๒๔๖๒   วัลภาภรณ์
๒๔๖๓   มหาวชิรมงกุฎ
๒๔๖๗   นพรัตนราชวราภรณ์

เหรียญและเข็ม

๒๔๔๐   เหรียญประพาสยุโรป เหรียญราชินี
๒๔๔๖   เหรียญทวีธาภิเษกทอง
๒๔๔๙   เหรียญรัตนาภรณ์ จ.ป.ร. ชั้นที่ ๒
๒๔๕๐   เหรียญรัชมงคลทองเข็มประพาสยุโรป
๒๔๕๓   เหรียญรัตนาภรณ์ ว.ป.ร. ชั้นที่ ๒ เข็มสมุหมนตรี
๒๔๕๔   เหรียญบรมราชาภิเษกรัชชกาลที่ ๖ ทองเข็มพระบรมนามาภิธัยย่อ ว.ป.ร. ฝังเพ็ชรชั้นที่ ๑ เข็มข้าหลวงเดิม
๒๔๕๕   เข็มไอยราพรต
๒๔๕๖   เหรียญรัตนาภรณ์ ว.ป.ร. ชั้นที่ ๑
๒๔๕๗   เหรียญจักรพรรดิมาลา
๒๔๖๐   เหรียญดุษฎีมาลา เข็มราชการแผ่นดิน
๒๔๖๘   เหรียญบรมราชาภิเษกรัชชกาลที่ ๗ ทอง
๒๔๗๕   เหรียญฉลองพระนคร ทอง
๒๔๘๑   เหรียญรัตนาภรณ์ อ.ป.ร. ชั้นที่ ๑

เครื่องราชอิสสริยากรณ์แลตราต่างประเทศ

ไปที่เริ่มต้น